Het Hartritme
Kunstscherm Het Hartritme van ’s-Gravenzande
Het nieuwe Hart van ’s-Gravenzande is 9000 m² winkelen, wonen en parkeren op een centrale plek vol historie, daar waar het hart klopt. Vanaf 2019 staat hier het Kunstscherm van 27 meter lang in de nieuwe Graaf Willem II-straat ontworpen door José Knippenberg-Fronen van atelier JOSÉ BEELDEND. Met de hartritmelijn op het scherm verbindt zij de meest bekende historische wetenswaardigheden en gebouwen van ’s-Gravenzande: 13 afbeeldingen verdeeld over 17 panelen.
Het is een geschenk van gebiedontwikkelaar BPD Ontwikkeling BV aan de inwoners van ’s-Gravenzande.
Het is 750 jaar geleden dat gravin Machteld overleed, maar we zijn nog niet vergeten hoe zij in de dertiende eeuw ’s-Gravenzande tot bloei bracht. Na de dood van haar echtgenoot graaf Floris IV bleef ze hier wonen en stichtte een kerk en een begijnhof. Met haar zoon graaf Willem II zorgde ze voor de aanleg van de Maasdijk als bescherming tegen overstromingen. Het bronzen beeld van Machteld stond van 1996 tot 2018 op het Marktplein.
In de voorgevel van het oude stadhuis – gebouwd in 1869 – is het wapen van ’s-Gravenzande te zien. Het dateert al van 1246, het jaar dat de stadsrechten verleend werden. De Hollandse leeuw verwijst naar Willem II, de ’s-Gravenzandse graaf van Holland. In 1960 is een gravenkroon van drie bladeren en twee parels toegevoegd. Na de gemeentelijke fusie tot Westland in 2004 is het wapen van ’s-Gravenzande niet meer officieel gebruikt.
De trots van het Marktplein is dit charmante trapgevelhuisje uit 1639, waar tot voor kort een schoenmakerij in gevestigd was. Dit pand heeft in de afgelopen eeuwen meerdere bewoners gehuisvest, waaronder familie van Baarzel, die een schildersbedrijf begon in 1888 en de kinder- en jeugdboekenschrijver Leonard Roggeveen. Omgeven door nieuwbouw houdt het rijksmonument, dat nog originele zeventiende-eeuwse muurankers bezit, de verbinding met het verleden levend.
Eten in een herberg die uit 1542 stamt: dat kon tot 2017 gewoon in ’s-Gravenzande! De stadsherberg aan het marktplein heette ooit De Bosboom. De herbergier veranderde de naam, onder de indruk van de verovering van de Spaanse vloot door admiraal Tromp in 1639. De Spaansche Vloot heeft een rijke geschiedenis: ze is herbouwd na een brand in 1690, fungeerde rond 1900 als eerste veiling in het Westland en herbergde Duitse bezetters in WO II. De haringparty’s en aspergediners zorgden jarenlang voor een onverwoestbare reputatie.
Al vanaf de middeleeuwen is de dorpspomp getuige van de laatste lokale roddels. Op de stadsplattegrond uit 1652 van de befaamde kaartenmaker Joan Blaue prijkt de waterput ook tussen de bomen op het ‘marktveld’. De bewoners kwamen er tot in de twintigste eeuw water tappen. Na twee restauraties staat de eeuwenoude pomp van Bentheimer zandsteen nog steeds fier in het hart van ’s-Gravenzande.
Tot in de jaren tachtig stond er ook een houten muziekkoepel op het Marktplein. Deze werd in 1898 gebouwd en was regelmatig het middelpunt van feestelijke bijeenkomsten.
Ooit trokken veel bedevaartgangers naar het kerkje dat gravin Machteld op deze plek had laten bouwen voor een Mariabeeld dat wonderen zou verrichten. Later stond hier een hallenkerk met een toren van 90 meter hoog. Deze toren, eeuwenlang een baken voor zeelieden, stortte in 1809 in en verwoestte de kerk. Mede dankzij een schenking van koning Willem I kwam er in 1816 een nieuwe kerk met mansardedak, de Dorpskerk. Deze is in 1850 uitgebreid.
Bij de aanleg van de tramverbinding vanaf Loosduinen naar Hoek van Holland bouwde de WSM (Westlandse Stoomtram Maatschappij) in 1904 dit tramstation. Het brede tramspoor sloot aan op het treinnetwerk om export van tuinbouwproducten vanuit het Westland mogelijk te maken. De bus nam langzaam maar zeker het personenvervoer over en in de jaren zestig legde de stoomtram definitief het loodje. Het stationsgebouw, waar ooit de eerste stationchef met zijn grote gezin woonde, is nu weer een woonhuis.
Druiven werden al rond 1700 in deze regio geteeld op buitenplaatsen tegen een zonnige muur. Met glas hiertegen ontstonden muurkassen, de voorloper van de druivenserres. De druiventeelt vormde de basis voor de moderne glastuinbouw met zijn hoge kassen waarin de bloemen en groenten voor de export geteeld worden.
Behalve druiven waren asperges vroeger ook een belangrijk product van de zandgronden in ’s-Gravenzande. Bij het huidige Vaartplein was begin vorige eeuw een haventje waar de tuinders hun ‘Westlanders’ aanmeerden om fruit en asperges af te voeren.
Molenaar Nijs Maat kocht in 1908 een oude poldermolen in Alphen aan de Rijn en liet deze plaatsen bij zijn stoommaalderij. Daarmee werd ’s-Gravenzande weer gesierd door molenwieken, de laatste molen was in 1879 afgebrand.
De molen is een paar keer gerestaureerd en is nog regelmatig in gebruik. Ook het afbreken van de wieken tijdens een storm in 2014 heeft dit niet kunnen veranderen.
Waar vroeger oude vrome vrouwen bij elkaar woonden in het Begijnhof, krijgen nu dagelijks honderden middelbare scholieren les. Op de plek van het begijnhof en het klooster van gravin Machteld verrees in de achttiende eeuw de voormalige buitenplaats Vreeburgh. Hier ontmoetten gegoede burgers elkaar. Sinds 1998 heeft het ISW (Interconfessionele scholengroep Westland) hier een vestiging inclusief een gymnasium. Zo wordt op deze plek weer Latijn gesproken en is de cirkel weer rond.
Met de naam van deze nieuwe straat verbinden we het verleden met het heden en geven we het verhaal door. Graaf Willem II (1227-1256), de zoon van graaf Floris IV en gravin Machteld, was graaf van Holland en Zeeland en werd al op 20-jarige leeftijd gekroond tot koning van het Rooms-Duitse Rijk. Hij verbleef regelmatig in Den Haag waar hij een ridderhof liet bouwen bij een vijver, de voorloper van ons huidige Binnenhof met Hofvijver. In 1246 verleende hij stadsrechten aan ’s-Gravenzande.
Westlanders noemen ’s-Gravenzande vaak liefkozend het ‘Breeje Durp’, terwijl het toch écht een stad is sinds 1246. Het grafelijk hof van Willem II zorgde voor de eerste helft van de stadsnaam. De tweede helft verwijst naar de vroegere naam Sande omdat het als dorp aan de verzande Maasmonding was ontstaan.
Midden in ’s-Gravenzande lag in de middeleeuwen het boomrijke Marktveld, toen ongeveer tweemaal zo groot als nu. Vlakbij lag de haven aan het einde van de Vaart. Omdat wegen nog slecht begaanbaar waren, voerde men veel af en aan per boot. Rond het marktveld stonden de woningen en werkplaatsen. Bij de stadswaterput, visbank en de latere muziekkoepel op het Marktveld kwamen de bewoners bijeen. De Markt als kloppend hart van de stad – zoals Hart van ’s-Gravenzande nu het bruisende centrum is waar mensen elkaar ontmoeten.
Over José Knippenberg:
José Knippenberg (1955) is een kunstenaar die vanuit haar positieve levenskracht mensen wil verbinden. Haar ruimtelijke objecten maakt ze graag van natuurlijke materialen en de laatste jaren ook van roestvrij metaal. In haar woonplaats Hoek van Holland staat op tien prominente plekken haar ‘Hoekse Vogel’. Met haar werk speelt ze met licht, lucht en organische vormen.
Informatie: www.joseknippenberg.nl
Weet u dat…
De uitgesneden figuraties allemaal met de hand zijn getekend? Hierdoor zijn er, in
tegenstelling tot een grafische uitvoering, lijnen met beweging ontstaan. Het licht dat door
de openingen schijnt geeft zo een extra dimensie.
Het was een keuze om de figuraties niet in de juiste schaalverhouding te zetten, maar de “lijn
van het ritme” te volgen en op mijn ruimtelijk inzicht te vertrouwen.